A-Film Distribution (Kick-Ass)

INDEX >> ACHTERGRONDEN >> STANDPUNT

STANDPUNT
Klappen van de zweep – geweld in films

Geert Verheyen | 09/07/2010

Naar aanleiding van de release van de film Kick-Ass was er de laatste weken weer heel wat te doen over een vertrouwd discussiepunt: geweld in film. Het was nochtans lang geleden dat er nog eens een film was geweest met zo’n felle voorstanders en minstens even felle tegenstanders. Grootste punt van discussie was het af en toe rauwe geweld in de film. Geweld an sich is al een verschijnsel dat makkelijk reactie uitlokt en in deze film werd misschien wel het grofste geweld uitgevoerd door het personage Hitgirl, een 11-jarig klein meisje.

Persoonlijk had ik, nadat we de film allebei hadden bekeken, een discussie met een vriendin over Kick-Ass. Ik was – en ben – er helemaal weg van en vond dat de veelvuldig in de film aanwezige humor een tegengewicht had weten te bieden aan het geweld. Anderzijds knapte zij vooral af op de manier waarop de film in de markt werd gezet, vooral dan in de trailer. Zij zei dat er onverantwoord veel te jonge kinderen in de zaal zaten omdat de trailer van de film een verkeerde indruk had gewekt. Ik geef toe dat ik een ander soort film verwacht had toen ik de zaal in liep, maar ik vind niet dat je naast de intrinsieke kwaliteiten van een film kan en mag kijken enkel en alleen omdat hij misschien wel op de foute manier gepromoot is. Bovendien: ligt hier niet meer een verantwoordelijkheid voor de ouders?

Vooraf zou ik even willen vermelden dat ik niet beweer de absolute waarheid in pacht te hebben. Geweld in film is altijd al een heikel discussiepunt geweest en zal dat ook altijd blijven. Mijn bedoeling hier is meer om de discussie omtrent dit onderwerp nog eens aan te zwengelen, meer dan om te eindigen met een absoluut geldende discussie. De grote vraag voor mij is: moet alles kunnen of zijn er grenzen? Wat zijn die grenzen en vooral: wie bepaalt ze?

Van alle tijden
Geweld is in het hedendaagse filmtijdperk niet meer uit de cinemazalen weg te denken, maar laat ons duidelijk zijn: dat is het nooit geweest. Oorlogsfilms, gangsterfilms en actiefilms zijn van alle tijden: de film noir waarin altijd wel een moord gepleegd wordt dateert van de jaren ’30 en ’40 van de vorige eeuw en ook maffiafilms als The Godfather-trilogie en Scarface dateren al vanuit de jaren ’70. Geweld in cinema is dus zeker geen nieuw fenomeen.

Wat mij dan weer wel een recente tendens lijkt te zijn, is het hypen van geweld in een bepaalde film in de media en ook de manier waarop het publiek erop reageert. Zo is er recent een hele hetze geweest rond Antichrist, de meest recente film van de Deense cineast Lars Von Trier. De film werd voor het eerst vertoond op het filmfestival van Cannes 2009 en werd er uitgejouwd door het aanwezige publiek. Op de filmaffiche werd uitdrukkelijk ‘The most shocking movie in Cannes ever’ vermeld. Ook de verdere media-aandacht die de film kreeg benadrukte het expliciete en schokkende geweld in de film, evenals de recensies.

Een blogger verwoordt het als volgt: “Over Antichrist deden vooraf al sterke verhalen de ronde: de expliciete beelden, het geweld, seks, de symboliek en wegvluchtende mensen tijdens de vertoningen. Een reden te meer om te zien of het allemaal wel klopte.” Uiteindelijk bleek het schokkende geweld niet meer dan tweemaal dertig seconden te zijn van de 105 minuten durende film, maar door te focussen op deze fragmenten werd er meer publiek naar de zalen gelokt.

Hetzelfde fenomeen zagen we in 2004 met The Passion of the Christ: wereldwijd werd de film bekritiseerd om de bloedige weergave van de kruisiging van Jezus, terwijl de film door Braziliaanse katholieke leiders onthaald werd als een “waarheidsgetrouwe weergave van de Bijbel”. Ook werd er bericht over mensen die flauw gevallen waren tijdens de voorstelling en zelfs twee mensen die tijdens de voorstelling een hartaanval hadden gekregen en aan de gevolgen ervan overleden waren. Net doordat er mensen overleden waren door het zien van het geweld op het scherm gingen er meer mensen naar The Passion Of The Christ kijken. Kickt de moderne wereldburger op geweld?

Ironische saus
Geweld is in werkelijkheid ook gruwelijk en misschien heeft het expliciet tonen ervan wel als effect dat mensen zelf minder snel tot geweld overgaan. Een oorlogsfilm waar soldaten neergehaald worden, bloederige hoofdwonden krijgen, ledematen verliezen en op een pijnlijke manier sterven, is een realistische oorlogsfilm. Maar mogen of moeten filmmakers het geweld zo realistisch mogelijk tonen net om aan de kijker duidelijk te maken tot wat voor dingen de mens in staat is of is geweest? Dient men de Holocaust in al zijn gruwel uit te beelden in cinema of kunnen we genoegen nemen met een gematigde versie van de feiten om de kijker te sparen? Het is een moeilijke vraag waar ik geen eenduidig en hapklaar antwoord op kan geven.

Een andere variabele waar volgens mij rekening mee dient te worden gehouden, is het soort geweld dat getoond wordt. Enkele voorbeelden kunnen dit wellicht verduidelijken. Het geweld in de cartoons van Itchy & Scratchy dat in The Simpsons te zien is, is overduidelijk anders dan dat van Tom & Jerry, ook al zijn het beide animatieseries. In Itchy & Scratchy wordt overduidelijk bloed getoond terwijl dat in Tom & Jerry nooit het geval geweest is. Het effect op het publiek zou dus anders kunnen zijn, maar ook het publiek dat zich door elk van beide series aangetrokken voelt is duidelijk anders. Tom & Jerry is immers overduidelijk op kinderen gericht, of alleszins op jongere kinderen dan The Simpsons.

Een tweede voorbeeld is Quentin Tarantino, een regisseur die met elke nieuwe film opnieuw bekritiseerd wordt door zijn veelvuldig gebruik van geweld. Toch zou men kunnen beargumenteren dat het gebruik van geweld in deze gerechtvaardigd is omdat Tarantino in mijn ogen nooit gratuit geweld gebruikt, maar wel geweld dat functioneel is voor het vertellen van zijn verhaal. Bovendien zijn Tarantino’s films en ook het geweld dat hij toont overgoten met een ironische saus: het geweld in bijvoorbeeld Kill Bill is zo overduidelijk humoristisch bedoeld dat geen mens het nog ernstig zal nemen, en dat is ook niet de bedoeling.

Nog een andere categorie van geweld is geweld zoals men dat ziet in pakweg de drie Terminator-films of, zeer recent, The A-Team: er worden honderden kogels afgevuurd, de ene ontploffing volgt de andere op en toch zal je nooit ergens een dode zien in dit soort films. Is dit geweld dan wel gerechtvaardigd omdat de gevolgen ervan buiten beschouwing worden gelaten? Of dient het net daardoor minder aanvaard te worden?

Klappen van de zweep
Persoonlijk vind ik dat geweld in films moet kunnen en dat je ook echte kunst kan voortbrengen door geweld in een film te stoppen. Of door het er net niet in te stoppen maar het geweld wel en dus buiten beeld te laten, maar wel duidelijk hoorbaar te maken. Een voorbeeld van het suggestief maken van geweld is wat Michael Haneke doet in zijn film Das Weisse Band.

Deze film speelt zich af net voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog en bevat een scène waarin een kleine jongen een zweep moet gaan halen uit de werkkamer van zijn vader waar hij vervolgens zelf mee geslagen zal worden. We zien de jongen op de gang lopen, het zweepje gaan halen, opnieuw de gang doorlopen en een andere deur sluiten. Vervolgens horen we het klappen van de zweep. Dit maakt een diepe en misschien wel een diepere indruk dan wanneer we deze zweepslagen zouden zien omdat we als kijker wel weten maar niet zien wat er gebeurt achter de gesloten deur. Beide hebben ongetwijfeld hun verdiensten, maar ik wil met dit voorbeeld maar aantonen dat geweld niet geëxpliciteerd dient te worden om een effect te bereiken bij de kijker.

Ik ben dus niet tegen geweld in film. Geweld is van alle tijden en zal wellicht ook van alle toekomstige tijden blijven zijn. Gruwelijkheid bestond al voor de film bestond en is inherent aan de mens. Ik ben dan ook van mening dat er te snel een link wordt gemaakt tussen geweld in film en videospelletjes enerzijds en geweld dat daaruit zou voortkomen. Ook wetenschappelijk wordt deze conclusie te snel gemaakt. Soms wordt er gelukkig genuanceerd: “Ze maken van het fictieve geweld de grote boosdoener. De relatie tussen geweld in games en echt gewelddadig gedrag wordt te snel gemaakt”, zo menen Benedict Wydooghe en Stefaan Pleysier, docenten aan de IPSOC hogeschool in Kortrijk.

Ik zou willen besluiten door te zeggen dat ik wel vind dat er grenzen zijn aan geweld afgebeeld in cinema of op televisie. Waar die grenzen precies liggen kan ik niet bepalen en zal nog voer zijn voor erg veel toekomstige discussies. In mijn omgeving merk ik dat deze grenzen veelal persoonlijk zijn en dat deze dus ook aanzienlijk kunnen verschillen van kijker tot kijker.