Dimension

INDEX >> ACHTERGRONDEN >> PIRANHA

PIRANHA
Venijnige vissen

Hans Dewijngaert | 07/09/2010

De norse kampleider in Joe Dante’s Piranha weet: “Vissen eten geen mensen, mensen eten vissen.” Een halfuurtje later moet hij zijn mening grondig herzien, wanneer woeste piranha’s de teentjes van honderden kamperende kinderen afknabbelen. In de remake van Alexandre Aja gaat het er nog gortiger aan toe. Visje, visje in de zee, hoe gaat het ermee?

Natuurlijk zou er van Piranha geen sprake geweest zijn zonder het overrompelende succes van Steven Spielberg’s Jaws uit 1975. De film markeert officieus de start van het fenomeen zomerblockbuster. De hebberige haai graaide niet alleen naar weerloze slachtoffers in het water, maar ook in de portemonnee van de bioscoopganger. Universal vaarde er wel mee. Jaws werd de eerste film die bij zijn initiële release meer dan honderd miljoen dollar opbracht.

Dat was geldhongerige producenten uiteraard niet ontgaan, en Roger Corman al helemaal niet, die middels zijn New World Pictures in het voorjaar van 1978 nog beter wilde doen dan Jaws. Had Universal nog 8 miljoen dollar opgehoest voor de film, dan hield Corman de vinger op de knip: 660.000 dollar moest volstaan. Ter vergelijking: Alexandre Aja had 36 keer zoveel geld ter beschikking voor zijn 3D-remake. Het verhaal gaat dat Universal een proces wilde aanspannen omdat het script van Piranha teveel op dat van Jaws leek, maar omdat Steven Spielberg de film zo goed vond, werd de klacht uiteindelijk ingetrokken.

Dat is een mooi compliment voor regisseur Joe Dante, die met de film in het horrorgenre debuteerde. Hoewel, horror: Dante legde in Piranha de kiemen voor waar hij later zo sterk in zou worden: een unieke combinatie van angst en donkere humor. Dante’s films zijn zelden ranzig, maar toch griezelig. Neem Gremlins en zijn sequel: dat zijn eigenlijk kinderfilms vol knipogen en grappen, maar toch ook gruwelijk en duister genoeg om een hele generatie kindertjes nachtmerries te bezorgen.

Had Dante voor zijn latere films de beschikking over meer geld, dan straalt Piranha een gebrek aan budget uit. Dat maakt de film zo knullig, maar ook weer aantrekkelijk. Dante jongleert met clichés, maar hij doet dat zo goed, dat het toch leuk wordt.

Anticipatie
De film haalt veel van zijn charme uit de anticipatie van de toeschouwer. De proloog bijvoorbeeld kan iedere horrorliefhebber dromen. Een verliefd tienerpaartje wil naakt gaan zwemmen in een afgelegen meertje. Dante kleurt alle clichés netjes in: het is volle maan, het koppeltje passeert een groot waarschuwingsbord en het meisje in kwestie etaleert trots de prille borsten. Maar de kijker weet ook: hier is iets niet in de haak, hier ruist iets in het struikgewas, of in dit geval: onder de waterspiegel.

Dat trucje herhaalt Dante voortdurend. Een visser die rustig aan de kade zit te hengelen? Niet spannend. Maar wel als je weet dat er honderden bijtgrage vissen hun vlijmscherpe tanden willen zetten in de voet die losjes in het water bengelt. Een spannend muziekje (van de Italiaanse veelvraat Pino Donaggio; ook verantwoordelijk voor de muziek van Carrie) en vooral een irritant vissengezoem kietelt de aandacht. De voorpret is leuker dan de actie zelf. Het voorspel haalt het van de climax.

Toch drijft Dante in de tweede helft van de film het gore gehalte stevig op en evolueert Piranha van leuke tongue-in-cheek parodie naar stevige monstertjesfilm. Piranha betekende medio 1978 de doorbraak voor special effects man Rob Bottin, die later nog zou meewerken aan onder meer The Fog, The Thing, en Total Recall. Op de aftiteling staat nog zo’n oude bekende: Phil Tippett, de man die legendarisch zou worden met de stop motion animatie van de Star Wars films.

Body count
Het resultaat is een behoorlijke body count vol afgekloven voeten en benen, afgerukte handen en armen en aangevreten gezichten. De schuldvraag hangt als dreigende mist boven de film en wordt een aantal keer expliciet gesteld. Wie is er eigenlijk verantwoordelijk voor deze moordvissen? De overheid die ze in het geheime Razorteeth project kweekte om in te zetten in de oorlog tegen Vietnam? Verzekeringsagente Maggie (Heather Menzies) die de vissen per ongeluk uit hun reservoir helpt ontsnappen? Of toch maar de onvoorzichtige kinderen en tieners in het water?

De held van het verhaal is de knorrige dronkaard Paul (Bradford Dillman), die in een afgelegen huisje aan de rivier woont en ontgoocheld de grote stad achter zich heeft gelaten. De actie die zich in Piranha ontrolt gaat netjes van A naar B naar C. Dat mag je bijna letterlijk nemen: de verhaallijn verplaatst zich als het ware mee met de stroom piranha’s. Een zomerkamp vol kleine kinderen (waaronder Pauls door aquafobie gekwelde dochtertje) is de tussenstop, de opening van het pretpark Aquarena het eindpunt.

Fantastisch is het wrange slotbeeld van de film. Nadat de schade is opgemeten en de slachtoffers zijn geïnventariseerd, laat scenarist John Sayles een voormalig onderzoekster van operatie Razorteeth recht in de camera’s beweren dat alle piranha’s onschadelijk zijn gemaakt en er absoluut geen gevaar meer dreigt. Maar wanneer het beeld overschakelt naar een paradijselijk postkaartstrand, horen we toch weer het piranha leidmotief en kleurt het beeld bloedrood. Het is een lekker unhappy end van een stekelige, bijtende, bittere, vinnige, maar ook onschuldig jofele film, zoals die eind jaren zeventig, begin jaren tachtig wel meer gemaakt werden.

Nieuwe generatie
Lange tijd was onzeker wat de jonge Franse regisseur Alexandre Aja met Piranha 2010 zou aanvangen. Nu de film in de zalen loopt, weten we drie dingen: de prent is geen sequel, geen remake, maar wel geslaagd. Dat is knap, want optornen tegen een origineel dat een behoorlijke cultstatus heeft verworven is niet makkelijk. Maar Aja heeft ervaring: vier jaar geleden blies hij Wes Cravens The Hills Have Eyes uit 1977 ook al vol overtuiging nieuw leven in.

Samen met onder meer Darren Lynn Bousman, Neil Marshall, Greg Mclean, Eli Roth, James Wan, Leigh Whannell, en Rob Zombie behoort Aja tot een nieuwe generatie horrorregisseurs, wat journalist Alan Jones in het filmtijdschrift Total Film tot het epitheton “Splat Pack” inspireerde. Aja hakt er in zijn films stevig op los. Schaamte is hem vreemd. Er is weinig dat hij niet wil laten zien.

Ook in Piranha gaat het er vaak ongenadig hard en expliciet aan toe, maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld The Hills Have Eyes is de sfeer van de film toch anders: losser, grappiger, minder dwingend. De film kan bekeken worden als een afrekening met de losbandige Amerikaanse tienercultuur vol seks, drugs en feesten, maar echt serieus wordt het nooit. Anders gezegd: Aja laat zijn bijtgrage vissen zo enorm driest tekeer gaan dat niemand de film nog echt ernstig kan nemen en dat is ook niet Aja’s bedoeling.

Spring break
Zat er in Joe Dante’s origineel een zweem ondeugend bloot, dan deinen, bengelen, schokken en schudden de blote borsten in de remake in honderdvoud over het scherm. Die behoren toe aan slanke, ranke fotomodellen met ideale maten die in en rond Lake Victoria de in Amerika traditionele spring break vieren. Met zoveel vleeswaar in het vizier likken de piranha’s de lippen: aan een C-cup is meer pak dan aan een A-cup.

De piranha’s in Aja’s versie zijn niet het resultaat van wetenschappelijk geklungel, maar komen letterlijk boven water als een kleine aardbeving een ondergronds meer blootlegt. Alsof ze solliciteren voor een rol in een tandpastareclame showen de vissen hun scherpe tanden maar wat graag voor de camera. Jammer voor de duikers die op onderzoek trekken en tot de vroege slachtoffers in de film behoren.

De snelle schreeuwlelijkerds hebben het gemunt op alles wat in het water schommelt, drijft of springt. Voor de plaatselijke sheriff (Elisabeth Shue) is het een even onmogelijke zaak de dronken studenten uit het water te houden als dat was voor Matt Hooper (Richard Dreyfuss) in Jaws. Het gevolg is nauwelijks te overzien. Ook haar puberende zoon Jake (Steven R. McQueen) zit in een lastig parket. Hij dobbert op een onkiese feestboot rond en dreigt samen met een irritante pornoregisseur en een halve cast rondborstige actrices te zinken.

Valse trage
Naar hedendaagse normen komt Piranha 3D nogal traag op gang, zeker omdat Aja die aanloop niet gebruikt om de hoofdpersonages sterk te tekenen, maar wel om zijn lens te richten op al wat drinkt, smoort of vrijt. Leuk dat Eli Roth als wet t-shirt host doorheen de wankelende massa loopt en ook Richard Dreyfuss en Christopher Lloyd bijrolletjes hebben. Aja wilde naar verluidt ook Joe Dante en James Cameron (Piranha Part Two: The Spawning) in een camero als veiligheidsinstructeurs, maar Cameron had het te druk met andere zaken. Lloyd is zijn hilarische zelf als wetenschapper die de onheilstijding over de vissen mag brengen (wat op het einde van de prent nog voor een hilarische codex, en een opening naar de sequel, zorgt).

Maar Aja is een valse trage. Eens de vissen hun tanden gescherpt hebben, is er geen houden meer aan en schakelt de regisseur full force vooruit. Een parasailster die in het water belandt, wordt zonder benen terug uit het water gehesen; een vis bijt zich letterlijk doorheen het hoofd van een meisje via de mond terug naar buiten – Aja ontziet niets of niemand. In een andere scène zien we hoe een man letterlijk tot moes gemalen wordt tussen twee boten, hoe een meisje met haar haren verstrikt geraakt in een buitenboordmotor of hoe een kabel een naakt dansend meisje in tweeën snijdt.

Gelukkig beitelt geweld in een monsterfilm zelden hard in. De realiteit is zo ver zoek dat over de functie ervan weinig misverstanden bestaan. Deze film wil entertainen en niet veel meer. Voor wie daar toch aan mocht twijfelen brengt het money shot uit deze prent soelaas: een voorbij zwemmende piranha met een penis in de mond, die blijkbaar niet zo lekker smaakt en weer uitgebraakt wordt.

Wat een geluk dat Aja niet schroomt zichzelf te relativeren en zelfs in deze 3D-tijden zijn liefde voor de old school horrorfilm botviert. Waar hij kan vermijdt hij het gebruik van computereffecten. Zo hoort het voor een film die dan wel geen klakkeloze remake is van het origineel maar wel op gepaste wijze een hommage brengt. Fish with boobies! Meer hebben we daar niet op te zeggen.