INDEX >> ACHTERGRONDEN >>

THEMA - SCHOOLFILMS
Blackboard Jungle - Hollywood ontdekt de tiener

Wesley Godts | 27/08/2012

Vroeger was het allemaal beter. Toch? Niet volgens Blackboard Jungle (1955), een film waarin een beginnend leerkracht op zijn eerste werkdag een baseball tegen het hoofd krijgt, een collega redt van verkrachting en zijn zwangere vrouw net gemist wordt door een (door zijn studenten) omgekieperde auto. Welcome to the Jungle!

Hollywood ontdekte de tiener in de eerste helft van de jaren vijftig. Wanneer je ze toch, met een vergrootglas, tegenkomt  in een film uit de jaren dertig of veertig zijn het meestal netjes in het pak zittende mini-volwassenen. Geen buien, geen puistjes, geen gedoe.

Na de oorlog veranderde dit. De economie bloeide en tieners begonnen meer vrije tijd en zakgeld te krijgen. Door die vrijheid durfden ze nu ook hun eigen mening te verkondigen en ze zetten zich af tegen de smaak van hun ouders. De platen van romantische crooners als Frank Sinatra en Bing Crosby werden vervangen door het hippe, gevaarlijke geluid van Elvis en Buddy Holly.

Ook in de bioscoop kwamen er nieuwe helden. James Dean, Marlon Brando en Montgomery Clift choqueerden door in slordige kledij en met hun rug naar de camera te mompelen over hoe slecht ze zich in hun vel voelden. Een generatie tieners keek toe en nam notities. De studio’s in Hollywood beseften dat deze tieners wel eens belangrijke afnemers van hun product zouden kunnen worden en ze begonnen aan een golf van tienerfilms, die tot op de dag van vandaag blijft duren.

Oorlog in het klaslokaal
In dat klimaat ontstond Blackboard Jungle.  Een harde, grimmige kijk op het dagelijks leven in een middelbare school in een van de minder gegoede wijken van New York. Blackboard Jungle is gebaseerd op het boek van Evan Hunter, een man die onder het pseudoniem Ed McBain ook talloze policiers neerpende.

In het begin van zijn carrière was Hunter korte tijd leraar Engels geweest in een New Yorkse stadsschool.  ‘Elke dag ging ik wenend naar huis,’ vertelde hij daar later over. Zwarte dagen dus, maar ze leverden hem wel inspiratie voor een succesvol boek, dat de aandacht trok van schrijver/regisseur Richard Brooks. Brooks is een naam die tegenwoordig nog maar weinig belletjes doet rinkelen. De titels van zijn films doen dat dan weer wel: Cat on a hot tin Roof, In Cold Blood, Looking for Mr Goodbar… Het zijn stuk voor stuk prenten die meer zijn dan gewoon Hollywoodvertier.

Hunters alter ego in de film heet Richard Dadier (Glenn Ford, in misschien wel zijn beste rol), een veteraan uit de Marine die na de oorlog vol goede moed aan een leven in het onderwijs wil beginnen. Op zijn eerste werkdag wordt hij verwelkomd door een onverschillige directeur en een verdeeld leerkrachtenteam. Aan de ene kant heb je de jonge, idealistische leraars. ‘I hope they’ll like me,’ zegt een juf in een veel te strak pakje, enkele uren voordat een van haar leerlingen haar aanrandt. Aan de andere kant de cynische, oude garde; in de film verpersoonlijkt door karakteracteur Louis Calhern. Hij geeft zijn nieuwe collega’s twee tips mee: ‘Toon je leerlingen nooit dat je bang bent, en draai nooit je rug naar hen toe.’

Een van de sterkste scènes zit in het begin van de film. De bel is gegaan, en al de leerlingen (allemaal jongens van allerlei verschillende rassen) komen joelend en grappend de aula binnen waar de leerkrachten hen opwachten. Met elke nieuw straatschoftje daalt het enthousiasme op het gezicht van het leerkrachtenkorps, totdat ze uiteindelijk met doodsangst in de ogen hun klasrij afroepen. Brooks filmt de scène op een manier die je doet denken aan de eerste christenen die in Quo Vadis voor de leeuwen werden geworpen.

Vlaggenzwaaien en discuswerpen
Dadiers’ klas lijkt helemaal te bestaan uit tuig van de richel, maar twee personages steken er boven uit. Archie West, een met knipmessen zwaaiende psychopaat, uitmuntend vertolkt door Vic Morrow in zijn filmdebuut. En dan is er ook Gregory Miller (Sidney Poitier, al 28 jaar toen de film werd opgenomen, er is dus inderdaad iets mis met het Amerikaanse onderwijssysteem).

Dadier ziet al snel dat Miller de leider is van de groep en probeert hem op allerlei manieren aan zijn kant te krijgen. Poitier speelt Miller als een verstandig iemand die alle geloof in zichzelf verloren is. Een jongen die wel aan zijn toestand wil ontsnappen, maar toch te fier is om zich zonder slag of stoot voor de kar van Dadier te laten spannen. Dat Poitier er op sommige momenten oud genoeg uitziet om zelf voor de klas te staan, neemt niet weg dat het een indrukwekkende vertolking is, een voorstudie voor zijn latere ‘waardige’ rollen. De andere leerlingen zijn weinig meer dan keurig etnisch verdeelde figuranten.

Het schooljaar in de klas van Mr Dadier kent een vrij bewogen verloop. Dadier wordt met een mes bewerkt, krijgt een fles tegen het hoofd gegooid , wordt beschuldigd van racisme, zijn vrouw krijgt verontrustende post en een van zijn collega’s wordt (in een zeer oncomfortabele scène) tot in de grond vernederd wanneer zijn leerlingen zijn geliefde platencollectie gebruiken voor een training discuswerpen.

Alles komt tot een ultieme confrontatie in een klassikale vechtscène waarin Archie Dadier met een mes bedreigd. Dit is een stap te ver voor Miller, die eindelijk de kant van zijn leerkracht kiest. De situatie wordt opgelost door een van de andere leerlingen die de Amerikaanse vlag uit de klas neemt en er de bad guys mee op de kop timmert. Soms wordt symbolisme gefluisterd, soms ook niet.

Rock around the clock
Blackboard Jungle is een vreemd beestje. Vele critici noemen het feit dat Brooks geen melding maakt van het rassenprobleem dat op dat moment in Amerika nog wreed om zich heen sloeg. In de klas van Dadier zitten alle rassen broederlijk naast elkaar. In de realiteit zouden ze waarschijnlijk eerder elkaar bevechten dan hun leerkrachten.

De huiselijke scènes tussen Dadier en zijn vrouw (vertolkt door lichtgewicht Anne Francis) zijn suikerbommen van jewelste en contrasteren met de grimmige realiteit van de hoofdplot. Toch is het een historisch belangrijke én interessante film. Toen Blackboard Jungle uitkwam, gingen er schokgolven door de Amerikaanse goegemeente: ouders begonnen zich af te vragen of hun brave Johnny ook naar zo’n poel des verderfs ging. Kranten stonden vol van meldingen over ‘juvenile delinquency’. 

Van de Britse censor mocht de film zelfs niet uitkomen, tienerzieltjes moesten ten alle koste tegen deze gevaarlijke prent beschermd worden. Filmstudio MGM reageerde door een lekker hypocriete pancarte voor de film te plakken waarin ze het publiek verzekeren dat al het geweld in de film weldegelijk een maatschappelijke waarschuwing betreft.

Maar het belangrijkste wapenfeit van Blackboard Jungle zit pal in de begingeneriek. Richard Brooks was op zoek naar een leuk deuntje om onder zijn begintitels te zetten, iets wat de jeugdige rebellie van zijn jonge personages kon verpersoonlijken. Op de radio hoorde hij ‘Rock around the Clock’ van Bill Haley, een singletje dat toen het eerst uitkwam nauwelijks airplay kreeg. Brooks vond het ideaal en plakte het onder zijn film. Het nummer was een sensatie. Rock ‘n roll werd geboren en de toekomst zag er voor heel even weer mooi uit…