INDEX >> ACHTERGRONDEN >>

CINEMA DADA
Island of Lost Souls - Eiland vol controverse

Michiel Nieuwenhuijse | 27/08/2012

Ondanks de wat eenvoudige opbouw en in tegenstelling tot H.G. Wells’ mening, stelt Island of Lost Souls uit 1932 pertinente vragen. Meer zelfs: de film van regisseur Erle C. Kenton doorstond goed de tand des tijds en is ook vandaag nog verbazend actueel.

De film, naar het boek The Island of Dr. Moreau van H.G. Wells, opent met de op zee drijvende drenkeling Edward Parker (Richard Arlen) die na een schipbreuk wordt opgepikt door kapitein Davies. Als enkele dagen later op zee goederen op een passerend schip van Dr. Moreau worden afgeleverd, wordt Parken na onenigheid met kapitein Davies overboord gegooid. Dr. Moreau rest niets anders dan Parker samen met zijn aangevulde lading, die voornamelijk bestaat uit exotische dieren, mee te nemen naar zijn geheime eiland.

Eenmaal op het eiland aangekomen ontdekt Parker de reden tot geheimzinnigheid omtrent de locatie van het eiland. Zo staat het eiland, zoals later blijkt, op geen enkele kaart aangegeven. Het eiland blijkt het ‘wetenschappelijk’ speelterrein te zijn voor de gevluchte Engelse bioloog en wetenschapper Dr. Moreau.

Hij voert hier controversiële experimenten uit op de aanwezige dieren. Moreau’s ultieme doelstelling is om een dier te transformeren tot mens. De aanwezige populatie bestaat dan ook uit het resultaat van Moreau’s experimenten: half mens, half dier, door de wetenschapper geïndoctrineerd met een door hemzelf geschreven manifest waarin hij zichzelf de rol van oppergod heeft toegekend. Moreau behandelt zijn creaties met brute onderdrukking en zonder mededogen, zo ook de enkelen die hij tot zijn cortège rekent en die voor hem het vuile werk moeten opknappen. Wie zich niet wenst te houden aan de regels wordt onderworpen aan nieuwe experimenten in Moreau’s laboratorium, ook wel bekend als ‘the house of pain’.

Moreau’s magnum opus betreft zonder twijfel de prachtige Lota, half panter half vrouwmens, gespeeld door Kathleen Burke (The Lion Man). Moreau stelt zonder schroom de mensenschuwe Lota ter beschikking aan Parker om erachter te komen of zij beschikt over, naar zijn mening, de ultieme menselijke emotie: de liefde.

Wulps kruipt de schaars geklede en sexy Lota meerdere malen tegen Parker aan die zich, hoewel hij al een vriendin heeft, bijna overgeeft aan zijn lustgevoelens. Natuurlijk wordt de held Parker gered door moreel besef en de ontdekking dat Lota geen mens is maar half dier. De scène is zo subtiel opgezet dat het Parker nauwelijks kwalijk valt te nemen dat hij bijna toegaf aan de seksuele verlokkingen van de sensuele en schaars geklede Lota.

Verbluffende cinematografie
Het scenario, geschreven door sciencefictionlegende Philip Wylie (1902-1971), is weinig complex en de archetypische karakterrollen in de film komen bij vlagen simplistisch over. Maar het is de non-conformistische aanpak van regisseur Erle C. Kenton die tot de verbeelding spreekt. Kenton lijkt zich niet te generen voor scènes die bol staan van seksuele insinuaties. Waarschijnlijk beschermd door de kwalificatie fictie, en dat dit genre geld opbracht, stonden de studiobazen van Paramount Pictures ook meer toe.

De cinematografie van de met een oscar bekroonde cameraman Karl Struss (ook bekend voor zijn sterk camerawerk in films zoals Sunrise: A Song of Two Humans (1927) en Charlie Chaplin’s The Great Dictator (1940) is verbluffend. Struss wist de opkomende mist in de ochtend goed vast te leggen en ook de studio-opnames komen prachtig tot hun recht als een aaneenschakeling van dromerige scènes.

De beeldenpracht dient met name de sensuele en ronduit erotische insinuaties die in diverse scènes van het doek spatten. Alsof de film zelf de controverses niet schuwt, passeren met speels gemak talloze gevoelige en ethische kwesties de revue. Wanneer is er sprake van onzedelijk gedrag? Wanneer krijgen de experimenten op dieren een onethisch karakter? Waar ligt de grens waar wetenschap ophoudt en plaatsmaakt voor abusievelijk gedrag?

Controverses en censuur
Fictie of niet, menig sciencefiction- en horrorfilm kon de strenge criteria opgesteld door de verschillende filmcommissies niet weerstaan. Waar gespeeld werd met controverses konden films vaak rekenen op het stigma immoreel, en dus, ongewenst. Zo werd Island of Lost Souls tot driemaal toe in Engeland verbannen en kon de film ook niet worden vertoond in Nederland, Duitsland, Hongarije, Indië, Italië, Letland, Nieuw-Zeeland, Singapore, Zuid Afrika en Tasmanië.

Oscarwinnaar Charles Laughton (Ruggles of Red Gap) speelt zijn rol met verve en steelt overduidelijk de show. Met zijn corpulente lichaamsbouw is Laughton echt een verschijning. Hij weet op sublieme wijze de aan ijdeltuiterij lijdende en geesteszieke Moreau neer te zetten.

Auteur H.G. Wells zelf moest niets hebben van deze verfilming en was van mening dat de horrorelementen in de film de diepere en meer filosofische betekenis van het verhaal overtroffen. Decennia later is duidelijk dat H.G. Wells destijds niet kon vermoeden dat zijn boodschap, die in essentie wel degelijk verankerd ligt in het script, vandaag nog altijd actueel is. Daarom was Wells’ kritiek te kort door de bocht. De film stelt juist op geheel eigen wijze diverse standpunten, zo ook filosofische, ter discussie.

Eerdere afleveringen:
CINEMA DADA - Repo Man - Comic book op celluloid
CINEMA DADA - The Blob - Lang leve de slijmbal!