INDEX >> ACHTERGRONDEN >>

THEMA - SCHOOLFILMS
Footnote - Meer dan academische ego’s

Vera Bras | 27/08/2012

In 2011 presenteerde de in de Verenigde Staten geboren Israëlische regisseur Joseph Cedar Footnote op het Internationaal Filmfestival van Cannes. De niet-alledaagse prent over de academische wereld aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem kreeg er de prijs voor het beste scenario.

Footnote vangt aan met de moeilijkste dag in het leven van professor Eliezer Scholnik. De regisseur zoemt in op een ceremonie die in het Museum van Israël wordt gehouden ter ere van de zoon van Eliezer, professor Uriel Scholnik. Uriel houdt een speech nadat hij een prijs in ontvangst nam waarbij hij zijn vader Eliezer op een onderhoudende wijze als zijn leermeester eert. Eliezer ondergaat het gebeuren lijdzaam en is allerminst onder de indruk van deze lofbetuiging noch lijkt hij trots op zijn zoon.

Beide mannen zijn filologen met grote ego’s die deel uitmaken van de leerstoel aan de Hebreeuwse Universiteit, waar men zich bezighoudt met de studie van de Talmoed. Dit is een van de belangrijkste boeken van het Jodendom, dat de commentaren van belangrijke rabbijnen en andere Schriftgeleerden op het Oude testament bevat.

Hoewel vader en zoon Scholnik beiden de Talmoed bestuderen, verschilt hun aanpak danig. Eliezer, die tot de oude school behoort, heeft zijn leven gewijd aan de tekstuele analyse van de verschillende geschriften terwijl Uriel als jonge onderzoeker op de academische voorgrond treedt. Dat uit zich goed in de manier waarop beide protagonisten in hun dagelijks leven worden gevolgd: de oude Eliezer die dagelijks via dezelfde weg tussen de boeken duikt in de bibliotheek van de Hebreeuwse Universiteit en Uriel die als populaire professor lesgeeft, veel publiceert en deelneemt aan het openbare leven.

Joseph Cedar studeerde ooit zelf aan de Hebreeuwse Universiteit. Hij verwerkte zijn eigen ervaring in Footnote waaronder enkele academische anekdotes en karaktertrekken van personages die hij zelf ontmoette. Naast de voortreffelijke acteerprestaties van Shlomo Bar Aba, als de lichtjes autistische en gefrustreerde Eliezer en Lior Ashkenazi, als de extraverte, vlotte en geduldige Uriel, draagt Cedars inzicht bij tot de waarheidsgetrouwe schets van een competitieve academische subcultuur.

Ironie in drama
De indeling van de film in hoofdstukken die in een drukwerklettertype in beeld komen, ondersteunt de komische situatiehumor die echter een wrange nasmaak laat. Na de moeilijkste dag volgen we op ironische wijze de mooiste dag uit het leven van de oude professor Eliezer Scholnik en de wraak van professor Scholnik.

De wijze waarop Eliezer zijn doorgaans strakke dagindeling aanpast aan het goede nieuws dat hij verneemt, bevat een geestig element evenals de wijze waarop hij in het begin van de film in dialoog treedt met de bewakingsmensen van het Museum van Israël over zijn polsbandje. In dit opzicht is het interessant te weten dat Shlomo Bar Aba in een vorig leven eigenlijk een komiek was.

Ook Uriel komt meer dan eens in een lachwekkende situatie terecht, bijvoorbeeld wanneer hij na het sporten een oplossing moet vinden voor zijn in de kleedkamer gestolen kledij of het te krappe bureau op het Ministerie van Onderwijs waar hij ontboden wordt. Deze spottende noten zorgen voor een contrast met de overwegend dramatische toon van het verhaal van de complexe relatie tussen een vader en een zoon en met uitbreiding van de relatie met hun echtgenotes.

Joseph Cedar weet alle elementen op een evenwichtige wijze met elkaar te verweven en tilt het scenario zo naar een hoger niveau. Ook de titel bevat zijn dosis ironie. De regisseur maakt verder dankbaar gebruik van de met momenten bombastisch klinkende muziekscore van Amit Poznansky.

Vader en zoon
Daar draait het eigenlijk om in Footnote, de moeilijke en complexe verhouding die vader en zoon Scholnik met elkaar hebben. De diepgang die Joseph Cedar in de hoofdpersonages legt, verklaren ook dat hun academische achtergrond hier voor iets tussen zit. Eliezer Scholnik ging als jonge vader zo op in zijn wetenschappelijk onderzoek dat zijn zoon uiteindelijk dezelfde wetenschap ging beoefenen om de aandacht van zijn vader te trekken.

Een voetnoot, waar de titel overigens naar verwijst, is de enige publicatie van Eliezer als academicus. Of hij al dan niet meer academische erkenning verdiende, laat de scenarist bewust in het midden. Wel is het duidelijk dat zijn zoon een succesvollere carrière in de schijnwerpers wist uit te bouwen. Het komt tot een confrontatie tussen beide protagonisten wanneer Eliezer een telefoontje van het Ministerie van Onderwijs krijgt met de boodschap dat hem de staatsprijs zal worden uitgereikt. Alleen blijkt deze eigenlijk niet aan hem maar aan zijn zoon toe te komen.

Wanneer Uriel door het comité dat de prijs toekent, wordt uitgenodigd voor een overleg in een veel te klein bureau, verkiest hij de vergissing niet recht te laten zetten. Wat volgt is een montage van fragmenten waarin Uriel dan als tegenprestatie in de plaats van het comité de aanbevelingen voor de prijsuitreiking aan zijn vader schrijft met een interview dat Eliezer aan een Israëlische nieuwszender geeft waarin hij het academische onderzoek van zijn zoon misprijst.

Dit verraad komt hen beiden niet ten goede. Hun echtgenotes weten ondertussen hoe de vork aan de steel zit maar door het open einde van de film, net voor de start van de prijsuitreikingceremonie, wordt in het midden gelaten wie de prijs uiteindelijk in ontvangst zal nemen.

Wie van de twee de beste leraar is of de beste filoloog doet er eigenlijk niet toe. De rivaliteit tussen vader en zoon is een universeel gegeven. Het lijkt wel of Cedar de academische wereld als metafoor gebruikt voor de verstoorde dialoog tussen de twee ego’s. Thema’s als ijdelheid, zelfvertrouwen en jaloezie komen aan bod en stemmen tot nadenken. De dubbele bodems van Footnote verdienen alleszins meer dan een vermelding in de rand.