INDEX >> ACHTERGRONDEN >>

CAMERA OBSCURA
Namaaklevens

Bob van der Sterre | 11/12/2012

De namaakdocumentaire als genre beleeft hoogtijdagen. Maar ooit was dit nog geen eenvoudige oplossing, maar een ongewone manier van filmen, die niet meteen door iedereen werd begrepen. Drie voorbeelden uit de jaren zestig en zeventig, uit Frankrijk en de VS.

In Le Couple Témoin (1977) volgen we Claudine en Jean-Michel, beiden geselecteerd om een tijdje te wonen in ‘het huis van de toekomst’, project van het ‘ministerie van de toekomst’. Ze zijn gekozen omdat ze 77 % gemiddeld zijn. Ze worden door wetenschappers (‘psychosociologen’) gemeten en bekeken, dag en nacht, als een pilot voor de toekomstige moderne burger.

Ontbijt met stopwatch
Het naïeve stel heeft geen idee waar het zich mee ingelaten heeft. Een muur met fluorescerende letters ‘Mur’. Donkere stemmen uit microfoons die aanmoedigen om te vrijen. ‘Aimez-vous, aimez-vous…’. Een ontbijt met stopwatch. ‘En nu gaat u douchen.’ Soms worden ze volgehangen met draadjes en plaatjes. Het gaat om een ding: waarom kiezen ze telkens voor bepaalde dingen? ‘Zou je niet liever twee Dash-pakken willen in plaats van een Ariël? En wil je niet liever drie Omo-pakken in plaats van twee Dash?’

Claudine krijgt les in modern koken en modern boodschappen doen, Jean-Michel volgt lessen techniek, zoals sloten omdraaien binnen zo kort mogelijke tijd. Al snel komt er frictie tussen het stel en de wetenschappers. Zeker als ze ongevraagd getest worden hoe snel ze geïrriteerd raken. ‘Zes seconden, da’s heel normaal.’

Je mist het provocerende van een Godard, maar de film, geschreven en gefilmd door William Klein (bekend van zijn foto’s en van Who Are You, Polly Maggoo?), biedt voldoende luchtig acteerwerk en speelsheid in de montage om te vermaken. Je had zo’n verhaal met de nadruk op stress en angst kunnen maken maar gelukkig gebeurt dat niet. Als Claudine de modernste keukenmachines krijgt uitgelegd door vertegenwoordigers is dat zelfs regelrechte spot.

Een jeugdige André Dussollier, bekend als verteller van Amélie, speelt Jean-Michel. Met veel flair speelt ook ‘Zouc’, (Isabelle von Allmen) als een van de onderzoekers Een Zwitserse actrice die hierna nauwelijks meer een rol speelde.

Eigenlijk is reality tv-idee in deze film uitgevonden. William Klein zou ze moeten aanklagen!

Korte passage uit La Couple Témoin.

Geen wetenschap in Punishment Park (1971) maar alternatieve rechtspraak. Rebelse jongeren worden voorgeleid voor een rechtbank in een tentje in Arizona en krijgen de keus: gevangenisstraf of ‘punishment park’. Ze hebben geen idee waarvoor ze kiezen als ze zeggen ‘punishment park’ maar alles beter dan de bajes in te moeten. De filmcrew is ingehuurd om te laten zien hoe humaan dit allemaal wel is.

Kwestie van perceptie
Fragmenten van de rechtspraak van de ene groep worden gemengd met een schets van een andere groep mensen die ‘punishment park’ probeert te overleven. Tegelijk is er nog een portret van de militaire politie die de boel bewaakt. De baas legt droogjes uit welke wapens verwonden en welke doden.

In de tent horen conservatieve rechtsprekers de argumenten van de minderheden (zwarten, studenten, hippies) met verbazing aan. Telkens proberen ze ze belachelijk te maken maar het zijn juist de jongeren die de conservatieve meningen onder de tafel praten. Ze laten zien dat alles een kwestie van perceptie is en dat rechtspraak dringend aan vernieuwing toe is. De film slaat daarmee een stevig anker in zijn tijd. Dit was immers 1971, en de strijd tussen conservatief en progressief denken speelde een grote rol toen in het bestaan in Amerika, maar ook hier.

De andere groep, intussen, is bezig met overleven via ‘punishment park’. Dat betekent kilometers banjeren richting een vlag. Het klinkt als een verleidelijk alternatief voor gevangenisstraf. Je hoeft alleen maar veel doorzettingsvermogen te hebben. Maar de militaire politie heeft een kort lontje en de situatie loopt flink uit de hand. De documentairemakers kunnen niet anders dan partij kiezen, waarin je een soort voorloper ziet van C’est Arrivé Pres de Chez Vous uit 1992.

De film van Peter Watkins oogt ontzettend echt, net als zijn eerdere project The War Game (1965), een intens sombere namaakdocumentaire over het leven in een Britse stad als de atoombom daar is gevallen. Veel van de eerdere ervaring met onbekende acteurs stopt hij ook in deze film. Het is de meerwaarde van elke namaakdocumentaire. Echte mensen die niet hun best doen om te acteren. Dat was voor de acteurs ook zo. In deze film werd acteerwerk zo agressief dat het maar een haar scheelde of men was echt met elkaar op de vuist gegaan.

Oude, verweerde gezichten
Verreweg de saaist ogende van de drie is David Holzman’s Diary. Het karakter David doet in elk geval zijn best iedereen in slaap te praten met zijn film. Hij filmt een week van zijn leven in Upper East Side in New York. Hij filmt zijn buurt, zijn vriendin Penny, zijn buurvrouw, de metro, parkjes, zijn vriend Max. Die oordeelt: ‘Wat je wilt, is de waarheid vinden, maar niet een goede film maken.’

De film concentreert zich op zijn relatie met Penny. Niet echt een gelukkige keuze omdat wij haar niet kennen en dus ook niet echt een reden hebben om om hen te geven.

Oninteressant? Nee, want het dagboek is geweldig in het portret van zijn filmliefde. Het karakter David Holzman experimenteert er op los met zijn camera, zodat je je soms ineens in Man With a Movie Camera van Dziga Vertov waant. De camera met lenscamera boven zijn hoofd houdend; slowmotionbeelden van de straat, Penny die midden in de nacht zonder geluid op de camera afstormt.

Op een avond filmde hij zijn eigen tv, en drukte bij ieder nieuw beeld op opname. Dit bizarre shot van twee minuten biedt een avondje televisie in 1967:

De film kan niet losgezien worden van zijn maker, regisseur Jim McBride, die overigens niet David Holzman speelde (rol van L.M. Kit Carson). Hij zegt dat de technische filmrevolutie van de jaren zestig de voornaamste reden is geweest voor het ontstaan van de film. Het ‘spontane gevoel’, waar nogal wat filmcritici lyrisch over werden, is vooral ontstaan door een gebrek aan filmbanden, meldt hij grinnikend in een interview. Zodoende konden er maar weinig takes gemaakt worden.

Als documentaire is deze namaakdocumentaire op zijn best. Subliem bijvoorbeeld is het shot van Neadle Park. De cameraman draagt de camera zijwaarts in zijn armen als hij langs een bank met oudjes loopt. Zo filmt hij een spoor van oude, verweerde gezichten.

Een ander hoogtepunt is het gesprek met de vlotgebekte dame die zittend in haar auto allerlei seksistisch commentaar geeft. Ze is naaktmodel en zegt dingen als: ‘Sex is my main goal’. Prachtig moment als er nog een automobilist naast komt staan, obscene gebaren makend. Is dit dan nep? Nee: dit is volledig echt. McBride kende de vrouw niet en toen ze was weggereden, was dit alles wat hij van haar kende.

Curieus, zo’n combinatie tussen namaak en echt, en de autobiografische thema’s van Jim McBride maken het nog verwarrender, want zijn karakter David kampte met vergelijkbare problemen als hijzelf in die tijd. ‘Dit was mijn wereld, de buurt waar ik opgegroeid was.’

McBride maakte de film eerst met een andere acteur. Die film werd uit de auto gestolen. ‘Porno werd ook op 16 millimeter gefilmd. Ik denk dat iemand dus erg teleurgesteld was geraakt.’ Maar het was een blessing in disguise: de nieuwe film werd vervolgens een stuk speelser.

Eerdere afleveringen:
CAMERA OBSCURA - De dood herleefd
CAMERA OBSCURA - Treinen in actie
CAMERA OBSCURA - Geheimzinnige filmpjes
CAMERA OBSCURA - Schurken achter het stuur