INDEX >> ACHTERGRONDEN >>

THEMA - DE LENIGE LIEFDE
Liefde met een deadline

Wesley Godts | 08/04/2013

Nu het langverwachte derde deel Before Midnight van regisseur Richard Linklater deze zomer uitkomt, blikken we terug en vooruit naar een van de meest tot de verbeelding sprekende romances van de afgelopen twintig jaar.

Before Sunrise / Before Sunset / Before Midnight

Het is geen nieuw idee. Neem enkele acteurs en laat hen, steeds met een aantal jaren tussen, hetzelfde personage opnieuw spelen.  Een echt leven in de film dus: acteurs die samen met hun personage ouder en wijzer worden. Truffaut deed het met zijn Antoine Doinel films (van een kleine rebelse jongen in Les Quatre cents Coups tot een bezadigde veertiger in L’amour en fuite). Documentairemaker Michael Apted doet het nog steeds in zijn ‘7-Up’ serie, die hij in 1970 begon en waarin hij, telkens met een tussenpoos van 7 jaar, het leven van enkele gewone mensen vastlegt. Roger Moore deed het in al zijn Bondfilms. Maar misschien wel het mooiste voorbeeld van deze techniek zijn de ‘Before…’ films van Richard Linklater.

Verloren kunst
Het begint met een toevallige ontmoeting op een trein. Hij is met een Eurorailpas op reis door Europa. Zij keert na een bezoek aan haar grootmoeder in Budapest, terug naar Parijs. Ergens in de buurt van Wenen kruisen hun ogen elkaar. Ze is naast hem komen zitten omdat ze wegvluchtte van een ruziënd koppel even verderop in de wagon. Zijn openingszin: ‘Wist je dat mannen met ouder worden minder goed hoge tonen kunnen horen, en dat vrouwen dan weer juist minder goed lage tonen gaan horen? Het is de manier van de natuur om ervoor te zorgen dat koppels bij elkaar blijven zonder elkaar te vermoorden.’  Het is eens iets anders dan ‘Hé, ken ik jou nergens van’. En zo begint Before Sunrise (1995), een film over liefde, relaties en bovenal over de verloren kunst van het converseren.

Vanaf het moment dat Jesse en Celine (want zo heten ze) elkaar ontmoeten ontspint zich een conversatie die zo moeiteloos en toch zo erudiet is, dat je als kijker op het puntje van je stoel gaat zitten, uit angst om een woord te missen. Jesse overtuigt Celine om samen met hem af te stappen in Wenen, waar hij zijn vliegtuig naar Amerika moet nemen. De vlucht vertrekt pas in de ochtend, dus ze hebben nog een hele avond om door de stad te slenteren en elkaar beter te leren kennen. En dat is meteen zo een beetje de hele plot van de film.

Verwacht in Before Sunrise geen verborgen agenda’s, geen onverwachte plotwendingen of sentimenteel melodrama. De film gaat over de poëzie van het dagelijks leven in het midden van de jaren 90, gezien door de ogen van twee intelligente en belezen twintigers. Wat niet wil zeggen dat het een film zonder verrassingen is. Tijdens hun lange nachtelijke gesprek door de pittoreske steegjes van Wenen ontmoeten de twee een aantal vreemde personages (een waarzegster, een dichter die hen een gedicht verkoopt, enkele acteurs die een koe spelen in een toneelstuk) die er stuk voor stuk voor zorgen dat Celine en Jesse dichter naar elkaar toe groeien.

Deadline
Before Sunrise is de derde film van de Amerikaanse regisseur Richard Linklater. Zijn eerste film (Slackers) was een soort filmische estafette. Eén personage werd gevolgd totdat die een tweede personage tegenkwam, dat dan weer op zijn beurt werd gevolgd. Zijn tweede film (het uitstekende Dazed and Confused) handelde over de laatste schooldag –en nacht van een aantal high schoolstudents.

We kunnen stellen dat Linklater geïnteresseerd is in jeugd, tijd en conversaties. Tijd speelt een enorme rol in Before Sunrise. We zijn er ons continu van bewust dat er een deadline staat op de heerlijke avond die Jesse en Celine beleven. Wanneer de zon opkomt en de echte wereld weer begint (‘wanneer we weer pompoenen worden’ zoals Jesse het zegt in de film) moeten er vliegtuigen en treinen gehaald worden. De twee breken zich het hoofd over wat beter is: geen gegevens uitwisselen en er gewoon één magische nacht van maken, of wel contact houden en het risico lopen op een verwaterde langeafstandsrelatie, iets waar ze allebei slechte ervaringen mee hebben.

Mocht de film in deze tijd gespeeld hebben, zou het geen probleem geweest zijn en zouden ze elkaar achteraf gewoon hebben kunnen opzoeken op facebook, maar de film speelt zich nu eenmaal af in die heerlijk simpele periode van het midden van de jaren 90, toen de technologie nog niet in de weg stond van een gewoon goed gesprek.

Romantisch duo
Linklater filmt de gesprekken in lange, ononderbroken takes wat een behoorlijke uitdaging voor de acteurs geweest moet zijn. Ze slagen met verve in hun taak. Als Jesse is Ethan Hawke een en al charme en jeugdige branie, met een ondertoon van onzekerheid en cynisme. ‘Soms voel ik me alsof ik nota’s aan het nemen ben, alsof ik aan het wachten ben totdat het leven echt begint,’ zucht hij, waarmee hij de existentiële crisis waar een boel van zijn leeftijdsgenoten mee worstelen, perfect verwoordt.

De (we moeten daar eerlijk in zijn) werkelijk bloedmooie Julie Delpy is als Celine een natuurkracht: intelligent, geestig en met een verwondering die Jesse op dat moment al niet altijd meer heeft. De twee passen wonderwel bij elkaar en bezitten een chemie die een plaats verdient in het pantheon van grote romantische duo’s. Kijk naar de heerlijke scène in de platenwinkel waarin ze in een luisterhokje staan en elkaar om beurten aankijken om vervolgens met perfecte timing weer gegeneerd weg te kijken.

Wanneer de ochtend dan toch is gekomen, lijkt het alsof we samen met de personages uit een soort collectieve roes ontwaken. Linklater filmt alle plaatsen waar ze de avond voordien zijn geweest, maar nu in daglicht en zonder mensen. Het zijn opnieuw gewone steegjes en parken en banken geworden. Wanneer de twee afscheid van elkaar nemen, maken ze elkaar een belofte. Over exact zes maanden zullen ze elkaar op exact dezelfde plaats weerzien. De film eindigt met de twee apart, hij in een bus naar het vliegtuig, zij op de trein naar Parijs, beiden weemoedig glimlachend. En zo, met een open einde, zou hun verhaal in een perfecte wereld geëindigd zijn.

Minder van hetzelfde
De wereld, zoals u ongetwijfeld zelf dagelijks ondervindt, is echter allesbehalve perfect en zo kwam het dat 9 jaar later Before Sunset (2003) uitkwam. Jesse is ondertussen schrijver geworden en zijn nieuwste boek, een beschrijving van de nacht die hij negen jaar eerder doorbracht met Celine, brengt hem op een promotietournee naar Parijs. Daar ontmoet hij Celine en herhaalt de geschiedenis zichzelf. Opnieuw hebben we lange gesprekken, gefilmd in ononderbroken camerashots, die plaatsvinden tijdens een wandeling door een van de mooiste steden van Europa.

Complimenten voor Linklater dat hij niet het cliché Parijs laat zien (in heel de film is er geen enkele Eiffeltoren of Arc de Triomphe te bespeuren) maar ons enkele minder bekende, maar zeker zo mooie kantjes toont. En opnieuw zit Jesse met een deadline, want ’s avonds moet hij weer een vlucht naar Amerika halen. De manier waarop Linklater, Hawke en Delpy (de acteurs hielpen deze keer meeschrijven aan het scenario) de conversatie deze keer opbouwen is tegelijk geniaal maar ook een beetje teleurstellend.

Tijdens het gesprek komen we zeer mondjesmaat te weten wat er de afgelopen negen jaar gebeurd is, alsook of ze hun belofte uit het einde van de eerste film zijn nagekomen. Jesse en Celine dansen omzichtig om de vragen heen die zij (en wij) echt beantwoord willen zien: is de ander getrouwd, denken ze nog vaak aan de ontmoeting die hun leven even overhoop heeft gegooid? Het is pas tegen het einde van de film dat we te weten komen dat Jesse ondertussen ongelukkig getrouwd is en vader van een zoontje van vier.

Er is geen enkele liefde tussen zijn vrouw en hem.  ‘Als iemand me zou aanraken, denk ik dat ik in molecules uit elkaar zou vallen,’ zegt hij op een bepaald moment. Celine zit in een relatie met een oorlogsfotograaf die het grootste deel van de tijd in het buitenland zit. Langzaam dringt het tot ons door. De zo frisse en sympathieke personages van negen jaar eerder zijn uitgegroeid tot mensen waarvan we niet zeker meer weten of we ze wel aardig vinden. Jesse ziet er blijkbaar geen graten in om zijn vrouw en zoon te verlaten om samen met Celine hun verleden nieuw leven in te blazen. Celine, het delicate en wonderlijke schepsel uit de eerste film, is een cynische manisch-depressieve activiste geworden die al haar geloof in de liefde kwijt is.

Donkere amour fou
Veel critici en filmfans schatten Before Sunset hoger in dan Before Sunrise. Zij roemen de manier waarop de film ook de donkere kanten van de personages toont en de realiteit van een amour fou aan bod laat komen. Persoonlijk zie ik het niet zo. Ik miste de bevlogenheid en de spontaniteit van de eerste film. Bij Before Sunrise  leek het alsof de acteurs en regisseur hun best deden om ervoor te zorgen dat de bliksem een tweede keer zou inslaan, waardoor heel wat situaties en conversaties heel wat ‘gemaakter’ overkwamen dan in het origineel.

Pijnlijk voorbeeld daarvan is de laatste scène van Before Sunrise, die plaatsvindt in het appartement van Celine. Om een onduidelijke reden mag Julie Delpy in die slotscène een tenenkrullend walsje op gitaar te berde brengen, waarna ze een zo mogelijk nog tenenkrullender imitatie van Nina Simone geeft. Delpy had op dat moment een carrière als singer-songwriter en je kan niet anders dan denken dat ze zichzelf als medeschrijver van het script wat extra promotie gaf, want met de plot had het allemaal weinig te maken.

De film eindigt net als de eerste film op een ambigue noot. Jesse zit gefascineerd naar Celines muzikale intermezzo te kijken, waarop ze verleidelijk naar hem toe komt en zegt ‘Baby, you’re gonna miss that plane’. In een perfecte wereld zou dat een mooie slotzin zijn, waarbij het publiek zelf nog kan uitmaken of Jesse al dan niet eieren voor zijn geld kiest.

Midlife romance
Helaas, zoals eerder al gesteld, is de wereld niet perfect. De gebeurtenissen uit Before Sunset liggen ondertussen ook weer negen jaar achter ons, dus is het dit jaar tijd voor een nieuw hoofdstuk in de romance van Jesse en Celine. Vanaf 26 juni kan u in de bioscoop gaan kijken naar Before Midnight. Indien u als een onbeschreven blad de bioscoop wil binnengaan kan u beter even volgende alinea overslaan: SPOILER ALERT!!

Jesse en Celine zijn ondertussen getrouwd en hebben een tweeling. Ze zijn veertigers en op het punt in hun relatie gekomen waarin alles vanzelfsprekend begint te worden. Een reisje naar de Griekse eilanden en een bezoek van Jesse’s zoon uit zijn eerste huwelijk moeten hun relatie nieuw leven inblazen. Before Midnight laat dus alle dubbelzinnigheid varen en laat Jesse en Celine, die twee heerlijke knappe twintigers een midlife crisis krijgen. Er is geen rechtvaardigheid!

De eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat de film (die op het Sundancefestival in première ging) uitstekende kritieken kreeg, en volgens vele critici de beste van de drie genoemd kan worden. Misschien toch maar een kijkje gaan nemen dus.

Als het aan mij lag zou de romance van Jesse en Celine na het perfecte open einde van de eerste film gestopt zijn. Linklater en zijn publiek wilden meer, en het ziet er naar uit dat de ‘Before…’ films een negenjaarlijks terugkerend fenomeen worden. Langs de ene kant is dat jammer, soms heb je genoeg aan je eigen fantasie om het einde van verhalen te bedenken, maar langs de andere kant is het zeker een fascinerend concept.

Misschien kunnen we ons over 27 jaar wel verheugen op ‘Before Twilight’ waarin Jesse en Celine filosofische gesprekken voeren op een bankje voor rusthuis Zonneweelde in Knokke-Zoute. Dat zou een film zijn die ik nog wel wil zien!

Before Midnight (Wild Bunch) speelt vanaf 6 juni 2013 in de Nederlandse en vanaf 26 juni 2013 in de Belgische bioscopen.