INDEX >> ACHTERGRONDEN >>

THEMA - UIT DE KUNST
Het spanningsveld van de kunstenaar

Vera Bras | 31/07/2013

Een kunstschilder die in de tweede helft van de negentiende eeuw in het zog van het impressionisme op de kunstscène verschijnt, is Auguste Renoir. Deze Fransman die ongeveer 6000 schilderijen maakte, is echter niet de enige kunstenaar die Gilles Bourdos met de film Renoir in de verf zet.

Renoir (Gilles Bourdos, 2012)

Auguste Renoir bracht het grootste deel van zijn leven in Parijs door. Daar vertelt Bourdos’ film helemaal niets over, evenmin als over zijn bloeiperiode als kunstenaar in Montmartre. Het is de eindfase van ‘s mans leven, tijdens zijn verblijf in Cagnes-sur-Mer, dat de setting vormt.

De bejaarde Renoir zocht dit mildere klimaat in het zuiden van Frankrijk op omdat hij als gevolg van een fietsongeval leed aan reumatoïde artritis die de gewrichten vervormt. In het scenario van Gilles Bourdos wordt over deze voorgeschiedenis met geen woord gerept hoewel Renoirs fysieke aftakeling wel een belangrijk thema in het verhaal, is net als de achtergrond van de Eerste Wereldoorlog. In dit licht wil de cineast ook de oudste zoon van Renoir, Jean Renoir presenteren. Vader Auguste laat in de film niet na te melden dat twee van zijn zoons actief zijn in die vreselijke loopgravenoorlog.

Naakt jong blaadje
De kunstschilder hield van vrouwelijk schoon, liefst in een zo pure en jeugdige versie. Veel van zijn schilderijen tonen vrouwen in ronde vloeiende vormen ontsproten aan Auguste Renoirs penseeltoetsen vol kleur en licht waaraan het lijnenspel ondergeschikt bleef.

De oranje-gele tinten waarin de film vanaf de eerste scène baadt, verwijzen heel duidelijk naar zijn typische manier van schilderen waarbij zelfs voor de schaduwpartijen geen zwart werd gebruikt. Voor deze etherische cinematografie tekent de Chinees Mark Ping Bing Lee, die voorheen met onder meer In the Mood for Love al een opvallende visuele parel afleverde. De muziekscore van Alexandre Desplat ondersteunt deze romantiek.

In die eerste scène fietst de vijftienjarige Andrée Heuschling (Christa Theret) in wazige heldere tinten en met rossige haren het domein van de oude Renoir op om er haar carrière als model aan te vangen. In werkelijkheid was het de bevriende schilder Henri Matisse die hem dit frisse blaadje aan beval. Andrée of Dédée poseerde onder andere voor zijn beroemde reeks baadsters die hij in deze episode van zijn carrière, op 74-jarige leeftijd, maakte.

Vanaf zijn 27ste levensjaar al werkte Renoir met modellen. Veel van die meisjes werden ook zijn minnaressen, met sommige huwde hij zelfs. Hij hield er verschillende kinderen aan over waaronder de drie zoons die in Renoir van de partij zijn. Het is niet duidelijk of zij van zijn pas overleden vrouw zijn of van zijn net voor haar dood weggestuurde maîtresse Gabriel. Zeker is dat hij als een ware bohemien met een harem levensgezellinnen van diverse leeftijden op zijn prachtige groene domein aan de Azurenkust vertoefde. Dit was minder idyllisch dan het aanstonds lijkt. De oude kunstenaar leed er immers helse pijnen.

Het spanningsveld dat gecreëerd wordt tussen de zuivere blanke verschijning in verschillende poses van zijn jongste model en de hulpeloze man in verval tegen de achtergrond van de gruwelijke Grote Oorlog is door Bourdos treffend maar soms iets te overdreven weergegeven. De nachtmerries van de kunstenaar worden bovendien evenmin als de fysieke beperkingen van de bejaarde man verklaard.

Dat is jammer omdat het toch relevant is voor het verhaal van Auguste Renoir. Het is weliswaar vooral de schoonheid van het model en het licht overdag dat hem zin geeft in het leven. Voor Auguste is vlees alles wat van belang is. Eens men dat begrijpt, zorgt het voor kracht, zegt zijn wat lauwe vertolker Michel Bouquet hierover in de film.

Eerste Wereldoorlog
Het is Jean die de oorlog tot op het landgoed brengt, wanneer deze vrijwillige Tweede Luitenant gewond huiswaarts keert. Vincent Rottiers speelt de 21-jarige Jean Renoir met veel gevoel en overtuiging. Dat het klikt met de hoofdactrice is ook meteen duidelijk. Naar eigen zeggen was de leukste dag van de twee maanden durende opnames voor Christa Theret de bootscène met Vincent.

Hoewel Jean vastberaden is eens genezen terug te keren naar het front wordt hij net als zijn vader en jongste broer Coco betoverd door de mooie en brutale Dédée. Zij droomt van een carrière als actrice, zangeres en danseres. Naarmate hun relatie passioneler wordt, blijkt dat hij haar motiveert om haar droom waar te maken. Gilles Bourdos maakt het pas na het laatste shot van Renoir duidelijk. Auguste zijn oudste zoon groeit na zijn dood in 1919 uit tot een bekende cineast die na een aantal succesvolle stille films met zijn latere vrouw Andrée als hoofdactrice, eveneens in de geluidsfilmcinema faam maakt. Vandaar ook dat de filmtitel voor interpretatie vatbaar is en zowel op de kunstzinnige zoon als vader slaat.

Toch kan men niet anders dan besluiten dat de ongerepte jeugd en schoonheid in haar paradijselijke groene glorie in schril contrast met de donkere zijde van het jaar 1915 bij de Renoirs thuis de hoofdthematiek van Bourdos’ prent behelst. Het is eens wat anders dan een chronologische biografie over de Parijse kunstenaar die in zijn jongere jaren ook het beter bekende doek ‘Bal du Moulin de la Galette’ aan menig kunstliefhebber naliet.